महाभारत संस्कृत

1 [मार्क] अग्नीनां विविधॊ वंशः पीर्तितस ते मयानघ
शृणु जन्म तु कौरव्य कार्त्तिकेयस्य धीमतः

1 [य] किं कुर्वन सुखम आप्नॊति किं कुर्वन दुःखम आप्नुते
किं कुर्वन निर्भयॊ लॊके सिद्धश चरति भारत

1 [वै] इन्द्रप्रस्थे वसन्तस ते जघ्नुर अन्यान नराधिपान
शासनाद धृतराष्ट्रस्य राज्ञः शांतनवस्य च

1 [मार्क] शिवा भार्या तवाङ्गिरसः शीलरूपगुणान्विता
तस्याः सा परथमं रूपं कृत्वा देवी जनाधिप
जगाम पावकाभ्याशं तं चॊवाच वराङ्गना

1 [य] दविजातयॊ वरतॊपेता यद इदं भुञ्जते हविः
अन्नं बराह्मण कामाय कथम एतत पितामह

1 [वै] सॊ ऽबरवीद अर्जुनं चैव वासुदेवं च सात्वतम
लॊकप्रवीरौ तिष्ठन्तौ खाण्डवस्य समीपतः

1 [मार्क] ऋषयस तु महाघॊरान दृष्ट्वॊत्पातान पृथग्विधान
अकुर्वञ शान्तिम उद्विग्ना लॊकानां मॊक भावनाः

1 [य] यद इदं कर्म लॊके ऽसमिञ शुभं वा यदि वाशुभम
पुरुषं यॊजयत्य एव फलयॊगेन भारत

1 [वै] एवम उक्तस तु भगवान धूमकेतुर हुताशनः
चिन्तयाम आस वरुणं लॊकपालं दिदृक्षया
आदित्यम उदके देवं निवसन्तं जलेश्वरम

1 [मार्क] गरहाः सॊपग्रहाश चैव ऋषयॊ मातरस तथा
हुताशनमुखाश चापि दीप्ताः पारिषदां गणाः

1 [य] यया बुद्ध्या महीपालॊ भरष्ट शरीर विचरेन महीम
कालदण्ड विनिष्पिष्टस तन मे बरूहि पितामह

1 [मार्क] सकन्दस्य पार्षदान घॊराञ शृणुष्वाद्भुत दर्शनान
वज्रप्रहारात सकन्दस्य जज्ञुस तत्र कुमारकाः
ये हरन्ति शिशूञ जातान गर्भस्थांश चैव दारुणाः

1 [भी] पुनर एव तु तं शक्रः परहसन्न इदम अब्रवीत
निःश्वसन्तं यथा नागं परव्याहाराय भारत

1 [वै] तौ रथाभ्यां नरव्याघ्रौ दावस्यॊभयतः सथितौ
दिक्षु सर्वासु भूतानां चक्राते कदनं महत

1 [मार्क] उपविष्टं ततः सकन्दं हिरण्यकवच सरजम
हिरण्यचूड मुकुटं हिरण्याक्षं महाप्रभम

1 [भी] शतक्रतुर अथापश्यद बलेर दीप्तां महात्मनः
सवरूपिणीं शरीराद धि तदा निष्क्रामतीं शरियम

1 [वै] तस्याभिवर्षतॊ वारि पाण्डवः परत्यवारयत
शरवर्षेण बीभत्सुर उत्तमास्त्राणि दर्शयन

1 [मार्क] शरिया जुष्टं महासेहं देव सेनापतिं कृतम
सप्तर्षिपत्न्यः षड देव्यस तत सकाशम अथागमन

1 [भी] अत्रैवॊदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
शतक्रतॊश च संवादं नमुचेश च युधिष्ठिर

1 [वै] तथा शैलनिपातेन भीषिताः खाण्डवालयाः
दानवा राक्षसा नागास तरक्ष्वृक्षवनौकसः
दविपाः परभिन्नाः शार्दूलाः सिंहाः केसरिणस तथा

1 [ग] आवन्त्यं भीमसेनेन भक्षयन्ति निपातितम
गृध्रगॊमायवः शूरं बहु बन्धुम अबन्धुवत

1 [स] वर्तमाने तथा युद्धे घॊररूपे भयानके
अभज्यत बलं तत्र तव पुत्रस्य पाण्डवैः

1 [य] न बिभेति कथं सा सत्री शापस्य परमद्युतेः
कथं निवृत्तॊ भगवांस तद भवान परब्रवीतु मे

1 [सू] एवं सतुतस तदा कद्र्वा भगवान हरिवाहनः
नीलजीमूतसंघातैर वयॊम सर्वं समावृणॊत

1 [व] भीमसेनस ततः कृष्णम उवाच यदुनन्दनम
बुद्धिम आस्थाय विपुलां जरासंध जिघांसया

1 [वै] ततः परासादहर्म्येषु वसुधायां च पार्थिव
सत्रीणां च पुरुषाणां च सुमहान निःस्वनॊ ऽभवत

1 [धृ] सवेनच छन्देन नः सर्वान नावधीद वयक्तम अर्जुनः
न हय अस्या समरे मुच्येतान्तकॊ ऽपय आततायिनः

1 [स] ततॊ युधिष्ठिरॊ राजा सवां सेनां समचॊदयत
परतिव्यूहन्न अनीकानि भीष्मस्य भरतर्षभ

1 [वैषम्पायन] तस्मिन वाक्यान्तरे वाक्यं पुनर एवार्जुनॊ ऽबरवीत
विषण्णमनसं जयेष्ठम इदं भरातरम ईश्वरम

1 [वा] एवं स पुरुषव्याघ्र शाल्वॊ राज्ञां महारिपुः
युध्यमानॊ मया संख्ये वियद अभ्यागमत पुनः

1 [वै] तस्मिन काले समागम्य सर्वे तत्रास्य बान्धवाः
रुरुदुः कीचकं दृष्ट्वा परिवार्य समन्ततः

1 [बर] अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
सुभगे सप्त हॊतॄणां विधानम इह यादृशम

1 [धृ] पराप्तान आहुः संजय पाण्डुपुत्रान; उपप्लव्ये तान विजानीहि गत्वा
अजातशत्रुं च सभाजयेथा; दिष्ट्यानघ गरामम उपस्थितस तवम

1 [धृ] सर्वेषाम एव मे बरूहि रथचिह्नानि संशय
ये दरॊणम अभ्यवर्तन्त करुद्धा भीम पुरॊगमाः

1 [मार्क] यदा सकन्देन मातॄणाम एवम एतत परियं कृतम
अथैनम अब्रवीत सवाहा मम पुत्रस तवम औरसः

1 [य] मग्नस्य वयसने कृच्छ्रे किं शरेयः पुरुषस्य हि
बन्धुनाशे महीपाल राज्यनाने ऽपि वा पुनः

1 [ज] किमर्थं शार्ङ्गकान अग्निर न ददाह तथागते
तस्मिन वने दह्यमाने बरह्मन्न एतद वदाशु मे

1 [मार्क] यदाभिषिक्तॊ भगवान सेनापत्येन पावकिः
तदा संप्रस्थितः शरीमान हृष्टॊ भद्र वटं हरः
रथेनादित्यवर्णेन पार्वत्या सहितः परभुः

1 [य] पूर्वरूपाणि मे राजन पुरुषस्य भविष्यतः
पराभविष्यतश चैव तवं मे बरूहि पितामह

1 [वै] ततः परज्वलिते शुक्रे शार्ङ्गकास ते सुदुःखिताः
वयथिताः परमॊद्विग्ना नाधिजग्मुः परायणम

1 [वै] उपासीनेषु विप्रेषु पाण्डवेषु महात्मसु
दरौपदी सत्यभामा च विविशाते तदा समम
जाहस्यमाने सुप्रीते सुखं तत्र निषीदतुः

1 [य] किं शीलः किं समाचारः किं विद्यः किं परायनः
पराप्नॊति बरह्मणः सथानं यत परं परकृतेर धरुवम

1 [जरिता] अस्माद बिलान निष्पतितं शयेन आखुं जहार तम
कषुद्रं गृहीत्वा पादाभ्यां भयं न भविता ततः

1 [दरौ] इमं तु ते मार्गम अपेतदॊषं; वक्ष्यामि चित्तग्रहणाय भर्तुः
यस्मिन यथावत सखिवर्तमाना; भर्तारम आच्छेत्स्यसि कामिनीभ्यः

1 [य] परियः सर्वस्य लॊकस्य सर्वसत्त्वाभिनन्दिता
गुणैः सर्वैर उपेतश च कॊ नव अस्ति भुवि मानवः

1 [जरितारि] पुरतः कृच्छ्रकालस्य धीमाञ जागर्ति पूरुषः
स कृच्छ्रकालं संप्राप्य वयथां नैवैति कर्हि चित

1 [य] आद्यन्तं सर्वभूतानां शरॊतुम इच्छामि कौरव
धयानं कर्म च कालं च तथैवायुर युगे युगे

1 [वै] मन्दपालॊ ऽपि कौरव्य चिन्तयानः सुतांस तदा
उक्तवान अप्य अशीतांशुं नैव स सम न तप्यते

1 [जनम] एवं वने वर्तमाना नराग्र्याः; शीतॊष्णवातातप कर्शिताङ्गाः
सरस तद आसाद्य वनं च पुण्यं; ततः परं किम अकुर्वन्त पार्थाः

1 [मन्दपाल] युष्माकं परिरक्षार्थं विज्ञप्तॊ जवलनॊ मया
अग्निना च तथेत्य एवं पूर्वम एव परतिश्रुतम

1 [वयास] पृथिव्यां यानि भूतानि जङ्गमानि धरुवाणि च
तान्य एवाग्रे परलीयन्ते भूमित्वम उपयान्ति च

1 [वै] धृतराष्ट्रस्य तद वाक्यं निशम्य सह सौबलः
दुर्यॊधनम इदं काले कर्णॊ वचनम अब्रवीत

1 [वयास] भूतग्रामे नियुक्तं यत तद एतत कीर्तितं मया
बराह्मणस्य तु यत्कृत्यं तत ते वक्ष्यामि पृच्छते

1 [वै] कर्णस्य वचनं शरुत्वा राजा दुर्यॊधनस तदा
हृष्टॊ भूत्वा पुनर दीन इदं वचनम अब्रवीत

1 [वयास] तरयी विद्याम अवेक्षेत वेदेषूक्ताम अथाङ्गतः
ऋक साम वर्णाक्षरतॊ यजुषॊ ऽथर्वणस तथा

1 [वै] धृतराष्ट्रं ततः सर्वे ददृशुर जनमेजय
पृष्ट्वा सुखम अथॊ राज्ञः पृष्ट्वा राज्ञा च भारत

1 [वयास] अथ चेद रॊचयेद एतद दरुह्येत मनसा तथा
उन्मज्जंश च निमज्जंश च जञानवान पलववान भवेत

1 [वयास] अथ जञानप्लवं धीरॊ गृहीत्वा शान्तिम आस्थितः
उन्मज्जंश च निमज्जंश च जञानम एवाभिसंश्रयेत

1 [वै] अथ दुर्यॊधनॊ राजा तत्र तत्र वने वसन
जगाम घॊषान अभितस तत्र चक्रे निवेशनम

1 [ग] एष शल्यॊ हतः शेते साक्षान नकुल मातुलः
धर्मज्ञेन सता तात धर्मराजेन संयुगे

1 [स] तस्मिञ शब्दे मृदौ जाते पाण्डवैर निहते बले
अश्वैः सप्तशतैः शिष्टैर उपावर्तत सौबलः

1 [य] किम आहुर भरतश्रेष्ठ पात्रं विप्राः सनातनम
बराह्मणं लिङ्गिनं चैव बराह्मणं वाप्य अलिङ्गिनम

1 [व] पार्थः पराप्य धनुःश्रेष्ठम अक्षय्यौ च महेषुधी
रथं धवजं सभां चैव युधिष्ठिरम अभाषत

1 [वै] ते दृष्ट्वा निहतान सूतान राज्ञे गत्वा नयवेदयन
गन्धर्वैर निहता राजन सूतपुत्राः परःशताः

1 [कुन्ती] एवम एतन महाबाहॊ यथा वदसि पाण्डव
कृतम उद्धर्षणं पूर्वं मया वः सीदतां नृप

1 [स] पुत्रस तव महाराज मद्रराजम इदं वचः
विनयेनॊपसंगम्य परणयाद वाक्यम अब्रवीत

1 धृतराष्ट्र उवाच
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः
मामकाः पाण्डवाश चैव किम अकुर्वत संजय

1 [सू] सुपर्णेनॊह्यमानास ते जग्मुस तं देशम आशु वै
सागराम्बुपरिक्षिप्तं पक्षिसंघ निनादितम

1 [वैषम्पायन] एवम उक्तस तु कौन्तेय गुडाकेशेन भारत
नॊवाच किं चित कौरव्यस ततॊ दवैपायनॊ ऽबरवीत

1 [वा] ततॊ ऽहं भरतश्रेष्ठ परगृह्य रुचिरं धनुः
शरैर अपातयं सौभाच छिरांसि विबुधद्विषाम

1 [बर] अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
सुभगे पञ्च हॊतॄणां विधानम इह यादृशम

1 [व] राज्ञस तु वचनं शरुत्वा धृतराष्ट्रस्य संजयः
उपप्लव्यं ययौ दरष्टुं पाण्डवान अमितौजसः

1 [धृ] वयथयेयुर इमे सेनां देवानाम अपि संयुगे
आहवे ये नयवर्तन्त वृकॊदर मुखा रथाः

1 [वयास] एषा पूर्वतरा वृत्तिर बराह्मणस्य विधीयते
जञानवान एव कर्माणि कुर्वन सर्वत्र सिध्यति

1 [वै] ततस ते सहिताः सर्वे दुर्यॊधनम उपागमन
अब्रुवंश च महाराज यद ऊचुः कौरवं परति

1 [वै] गन्धर्वैस तु महाराज भग्ने कर्णे महारथे
संप्राद्रवच चमूः सर्वा धार्तराष्ट्रस्य पश्यतः

1 [भी] इत्य उक्तॊ ऽभिप्रशस्यैतत परमर्षेस तु शासनम
मॊक्षधर्मार्थसंयुक्तम इदं परस्तुं परचक्रमे

1 [य] अस्मान अभिगतांस तात भयार्ताञ शरणैषिणः
कौरवान विषमप्राप्तान कथं बरूयास तम ईदृशम

1 [वयास] पृच्छतस तव सत पुत्र यथावद इह तत्त्वतः
सांख्यन्यायेन संयुक्तं यद एतत कीर्तितं मया

1 [षुक्र] यद इदं वेद वचनं कुरु कर्म तयजेति च
कां दिशं विद्यया यान्ति कां च गच्छन्ति कर्मणा

1 [वै] युधिष्ठिरवचः शरुत्वा भीमसेनपुरॊगमाः
परहृष्टवदनाः सर्वे समुत्तस्थुर नरर्षभाः

1 [षुक्र] कषरात परभृति यः सर्गः सगुणानीन्द्रियाणि च
बुद्ध्यैश्वर्याभिसर्गार्थं यद धयानं चात्मनः शुभम

1 [वै] ततॊ दिव्यास्त्रसंपन्ना गन्धर्वा हेममालिनः
विसृजन्तः शरान दीप्तान समन्तात पर्यवारयन

1 [वयास] दवितीयम आयुषॊ भागं गृहमेधी गृहे वसेत
धर्मलब्धैर युतॊ दारैर अग्नीन उत्पाद्य सुव्रतः

1 [वै] ततॊ ऽरजुनश चित्रसेनं परहसन्न इदम अब्रवीत
मध्ये गन्धर्वसैन्यानां महेष्वासॊ महाद्युतिः

1 [भी] परॊक्ता गृहस्थ वृत्तिस ते विहिता या मनीसिनाम
तदनन्तरम उक्तं यत तन निबॊध युधिष्ठिर

1 [जनम] शत्रुभिर जितबद्धस्य पाण्डवैश च महात्मभिः
मॊक्षितस्य युधा पश्चान मानस्थस्य दुरात्मनः

1 [षुक्र] वर्तमानस तथैवात्र वानप्रस्थाश्रमे यथा
यॊक्तव्यॊ ऽऽतमा यथाशक्त्या परं वै काङ्क्षता पदम

1 [दुर] अजानतस ते राधेय नाभ्यसूयाम्य अहं वचः
जानासि तवं जिताञ शत्रून गन्धर्वांस तेजसा मया

1 [वयास] परकृतेस तु विकारा ये कषेत्रज्ञस तैः परिश्रितः
ते चैनं न परजानन्ति स तु जानाति तान अपि

1 [दुर] चित्रसेनं समागम्य परहसन्न अर्जुनस तदा
इदं वचनम अक्लीबम अब्रवीत परवीरहा

1 [षुक्र] अध्यात्मं विस्तरेणेह पुनर एव वदस्व मे
यद अध्यात्मं यथा चेदं भगवन्न ऋषिसत्तम

1 [वै] परायॊपविष्टं राजानं दुर्यॊधनम अमर्षणम
उवाच सान्त्वयन राजञ शकुनिः सौबलस तदा

1 [ग] सॊमदत्तसुतं पश्य युयुधानेन पातितम
वितुद्यमानं विहगैर बहुभिर माधवान्तिके

1 [स] अस्यतां यतमानानां शूराणाम अनिवर्तिनाम
संकल्पम अकरॊन मॊघं गाण्डीवेन धनंजयः

1 [य] शराध काले च दैवे च धर्मे चापि पितामह
इच्छामीह तवयाख्यातं विहितं यत सुरर्षिभिः

1 [वै] तं विजित्य महाबाहुः कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः
परययाव उत्तरां तस्माद दिशं धनद पालितम

1 [वै] कीचकस्य तु घातेन सानुजस्य विशां पते
अत्याहितं चिन्तयित्वा वयस्मयन्त पृथग्जनाः

1 [वै] कुन्त्यास तु वचनं शरुत्वा पण्डवा राजसत्त्नम
वरीडिताः संन्यवर्तन्त पाञ्चाल्या साहितानघाः

1 [दुर] भूय एव तु मद्रेश यत ते वक्ष्यामि तच छृणु
यथा पुरावृत्तम इदं युद्धे देवासुरे विभॊ