महाभारत संस्कृत

1 [वै] ततः सूर्यॊदये धौम्यः कृत्वाह्निकम अरिंदम
आर्ष्टिषेणेन सहितः पाण्डवान अभ्यवर्तत

1 [स] दुर्यॊधनस्य तद वाक्यं निशम्य भरतर्षभः
नेत्राभ्याम अतिताम्राभ्यां कैतव्यं समुदैक्षत

1 [व] कथान्तरम अथासाद्य खड्गयुद्धविशारदः
नकुलः शरतल्पस्थम इदम आह पितामहम

1 [स] तरिभागमात्रशेषायां रात्र्यां युद्धम अवर्तत
कुरूणां पाण्डवानां च संहृष्टानां विशां पते

1 [ग] अथ तस्याम अदृश्यायां नृपतिः काममॊहितः
पातनं शत्रुसंघानां पपात धरणीतले

1 [वै] तस्मिन नगेन्द्रे वसतां तु तेषां; महात्मनां सद वरतम आस्थितानाम
रतिः परमॊदश च बभूव तेषाम; आकाङ्क्षतां दर्शनम अर्जुनस्य

1 [स] उलूकस्य वचः शरुत्वा कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः
सेनां निर्यापयाम आस धृष्टद्युम्नपुरॊगमाम

1 [व] इत्य उक्तवति भीष्मे तु तूष्णी भूते युधिष्ठिरः
पप्रच्छावसरं गत्वा भरातॄन विदुर पञ्चमान

1 [स] ते तथैव महाराज दंशिता रणमूर्धनि
संध्यागतं सहस्रांशुम आदित्यम उपतस्थिरे

1 [ग] एवम उक्त्वा ततस तूर्णं जगामॊर्ध्वम अनिन्दिता
स तु राजा पुनर भूमौ तत्रैव निपपात ह

1 [वै] एतस्मिन्न एव काले तु सर्ववादित्र निस्वनः
बभूव तुमुलः शब्दस तव अन्तरिक्षे दिवौकसाम

1 [धृ] परतिज्ञाते फल्गुनेन वधे भीष्मस्य संजय
किम अकुर्वन्त मे मन्दाः पुत्रा दुर्यॊधनादयः

1 [य] पितामह महाप्राज्ञ कुरूणां कीर्तिवर्धन
परश्नं कं चित परवक्ष्यामि तन मे वयाख्यातुम अर्हसि

1 [स] ततॊ दुःशासनः करुद्धः सहदेवम उपाद्रवत
रथवेगेन तीव्रेण कम्पयन्न इव मेदिनीम

1 [वसिस्ठ] यैषां ते तपती नाम सावित्र्य अवरजा सुता
तां तवां संवरणस्यार्थे वरयामि विभावसॊ

1 [वै] यथागतं गते शक्रे भरातृभिः सह संगतः
कृष्णया चैव बीभत्सुर धर्मपुत्रम अपूजयत

1 [भीस्म] सुदक्षिणस तु काम्बॊजॊ रथ एकगुणॊ मतः
तवार्थ सिद्धिम आकाङ्क्षन यॊत्स्यते समरे परैः

1 [भ] तस्यां निशायां वयुष्टायां गते तस्मिन दविजॊत्तमे
निष्क्रम्य गौतमॊ ऽगच्छत समुद्रं परति भारत

1 [स] तस्मिंस तथा वर्तमाने नराश्वगजसंक्षये
दुःशासनॊ महाराज धृष्टद्युम्नम अयॊधयत

1 [वै] स गन्धर्ववचः शरुत्वा तत तदा भरतर्षभ
अर्जुनः परया परीत्या पूर्णचन्द्र इवाबभौ

1 [अर्ज] ततस ताम अवसं परीतॊ रजनीं तत्र भारत
परसादाद देवदेवस्य तर्यम्बकस्य महात्मनः

1 [भीस्म] शकुनिर मातुलस ते ऽसौ रथ एकॊ नराधिप
परसज्य पाण्डवैर वैरं यॊत्स्यते नात्र संशयः

1 [भ] गिरं तां मधुरां शरुत्वा गौतमॊ विस्मितस तदा
कौतूहलान्वितॊ राजन राजधर्माणम ऐक्षत

1 [स] करूरम आयॊधनं जज्ञे तस्मिन राजसमागमे
रुद्रस्येव हि करुद्धस्य निघ्नतस तु पशून यथा

1 [आर्ज] किंनिमित्तम अभूद वैरं विश्वामित्र वसिष्ठयॊः
वसतॊर आश्रमे पुण्ये शंस नः सर्वम एव तत

1 [अर्ज] कृतास्त्रम अभिविश्वस्तम अथ मां हरिवाहनः
संस्पृश्य मूर्ध्नि पाणिभ्याम इदं वचनम अब्रवीत

1 [भीस्म] अचलॊ वृषकश चैव भरातरौ सहिताव उभौ
रथौ तव दुराधर्षौ शत्रून विध्वंसयिष्यतः

1 [भ] ततः स विदितॊ राज्ञः परविश्य गृहम उत्तमम
पूजितॊ राक्षसेन्द्रेण निषसादासनॊत्तमे

1 [धृ] अधर्मेण हतं शरुत्वा धृष्टद्युम्नेन संजय
बराह्मणं पितरं वृद्धम अश्वत्थामा किम अब्रवीत

1 [अर्ज] ततॊ ऽहं सतूयमानस तु तत्र तत्र महर्षिभिः
अपश्यम उदधिं भीमम अपां पतिम अथाव्ययम

1 [ग] कल्माषपाद इत्य अस्मिँल लॊके राजा बभूव ह
इक्ष्वाकुवंशजः पार्थ तेजसासदृशॊ भुवि

1 [भीस्म] समुद्यतॊ ऽयं भारॊ मे सुमहान सागरॊपमः
धार्तराष्ट्रस्य संग्रामे वर्षपूगाभिचिन्तितः

1 [भ] अथ तत्र महार्चिष्मान अनलॊ वातसारथिः
तस्याविदूरे रक्षार्थं खगेन्द्रेण कृतॊ ऽभवत

1 [स] परादुर्भूते ततस तस्मिन्न अस्त्रे नारायणे तदा
परावात सपृषतॊ वायुर अनभ्रे सतनयित्नुमान

1 [ग] ततॊ दृष्ट्वाश्रमपदं रहितं तैः सुतैर मुनिः
निर्जगाम सुदुःखार्तः पुनर एवाश्रमात ततः

1 [अर्ज] ततॊ निवातकवचाः सर्वे वेगेन भारत
अभ्यद्रवन मां सहिताः परगृहीतायुधा रणे

1 [भीस्म] दरौपदेया महाराज सर्वे पञ्च महारथाः
वैराटिर उत्तरश चैव रथॊ मम महान मतः

1 [भ] ततश चितां बकपतेः कारयाम आस राक्षसः
रत्नैर गन्धैश च बहुभिर वस्त्रैश च समलंकृताम

1 [स] अर्जुनस्य वचः शरुत्वा नॊचुस तत्र महारथाः
अप्रियं वा परियं वापि महाराज धनंजयम

1 [वस] मा भैः पुत्रि न भेतव्यं रक्षसस ते कथं चन
नैतद रक्षॊभयं यस्मात पश्यसि तवम उपस्थितम

1 [अर्ज] ततॊ ऽशमवर्षं सुमहत परादुरासीत समन्ततः
नगमात्रैर महाघॊरैस तन मां दृढम अपीडयत

1 [भीस्म] पाञ्चालराजस्य सुतॊ राजन परपुरंजयः
शिखण्डी रथमुख्यॊ मे मतः पार्थस्य भारत

1 [य] धर्माः पितामहेनॊक्ता राजधर्माश्रिताः शुभाः
धर्मम आश्रमिणां शरेष्ठं वक्तुम अर्हसि पार्थिव

1 [धृ] साङ्गा वेदा यथान्यायं येनाधीता महात्मना
यस्मिन साक्षाद धनुर्वेदॊ हरीनिषेधे परतिष्ठितः

1 [ग] आश्रमस्था ततः पुत्रम अदृश्यन्ती वयजायत
शक्तेः कुलकरं राजन दवितीयम इव शक्तिनम

1 [अर्ज] अदृश्यमानास ते दैत्या यॊधयन्ति सम मायया
अदृश्यान अस्त्रवीर्येण तान अप्य अहम अयॊधयम

1 [भीस्म] रॊचमानॊ महाराज पाण्डवानां महारथः
यॊत्स्यते ऽमरवत संख्ये परसैन्येषु भारत

1 [य] अतिक्रामति काले ऽसमिन सर्वभूतक्षयावहे
किं शरेयः परतिपद्येत तन मे बरूहि पितामह

1 [ष] अथ संचिन्तयानस्य देवराजस्य धीमतः
नहुषस्य वधॊपायं लॊकपालैः सहैव तैः
तपस्वी तत्र भगवान अगस्त्यः परत्यदृश्यत

1 [स] शल्ये तु निहते राजन मद्रराजपदानुगाः
रथाः सप्तशता वीरा निर्ययुर महतॊ बलात

1 [र] जरा नामास्मि भद्रं ते राक्षसी कामरूपिणी
तव वेश्मनि राजेन्द्र पूजिता नयवसं सुखम

1 [वासुदेव] ततः स परयतॊ भूत्वा मम तात युधिष्ठिर
पराञ्जलिः पराह विप्रर्षिर नाम संहारम आदितः

1 [युधिस्ठिर] असंतॊषः परमादश च मदॊ रागॊ ऽपरशान्तता
बलं मॊहॊ ऽभिमानश च उद्वेगश चापि सर्वशः

1 [दरौ] अशॊच्यं नु कुतस तस्या यस्या भर्ता युधिष्ठिरः
जानं सर्वाणि दुःखानि किं मां तवं परिपृच्छसि

1 [वै] वयुषितायां रजन्यां तु धृतराष्ट्रॊ ऽमबिका सुतः
विदुरं परेषयाम आस युधिष्ठिर निवेशनम

1 [स] हस्तिभिस तु महामात्रास तव पुत्रेण चॊदिताः
धृष्टद्युम्नं जिघांसन्तः करुद्धाः पार्षतम अभ्ययुः

1 [व] हतेषु सर्वसैन्येषु सौप्तिके तै रथैस तरिभिः
शॊचन युधिष्ठिरॊ राजा दाशार्हम इदम अब्रवीत

1 [स] यथा स भगवान वयासः कृष्णद्वैपायनॊ ऽबरवीत
तथैव सहिताः सर्वे समाजग्मुर महीक्षितः

1 [स] अथावरण मुख्यानि नानाप्रहरणानि च
परगृह्याभ्यद्रवन देवान सहिता दैत्यदानवाः

1 [वा] तां तूपयात्वा राजेन्द्र शाल्वः सौभपतिस तदा
परभूतनरनागेन बलेनॊपविवेश ह

1 [स] ततः संशप्तका राजन समे देशे वयवस्थिताः
वयूह्यानीकं रथैर एव चन्द्रार्धाख्यं मुदान्विताः

1 [वैषम्पायन] ततॊ दुर्यॊधनं दृष्ट्वा गान्धारी शॊककर्शिता
सहसा नयपतद भूमौ छिन्नेव कदली वने

1 [वा] ततस तस्यॊपसंगृह्य पादौ परश्नान सुदुर्वचान
पप्रच्छ तांश च सर्वान स पराह धर्मभृतां वरः

1 [स] ततः स कदनं चक्रे रिपूणां दरॊणनन्दनः
युगान्ते सर्वभूतानां कालसृष्ट इवान्तकः

1 [बराह्मणी] नाहं गृह्णामि वस तात दृष्टीर नास्ति रुषान्विता
अयं तु भर्गवॊ नूनम ऊरुजः कुपितॊ ऽदय वः

1 [अर्ज] निवर्तमानेन मया महद दृष्टं ततॊ ऽपरम
पुरं कामचरं दिव्यं पावकार्क समप्रभम

1 दुर्यॊधन उवाच
किमर्थं भरतश्रेष्ठ न हन्यास तवं शिखण्डिनम
उद्यतेषुम अथॊ दृष्ट्वा समरेष्व आततायिनम

1 [य] धनिनॊ वाधना ये च वर्तयन्ति सवतन्त्रिणः
सुखदुःखागमस तेषां कः कथं वा पितामह

1 [स] भीमसेनं समाकीर्णं दृष्ट्वास्त्रेण धनंजयः
तेजसः परतिघातार्थं वारुणेन समावृणॊत

1 [आुर्व] उक्तवान अस्मि यां करॊधात परतिज्ञां पितरस तदा
सर्वलॊकविनाशाय न सा मे वितथा भवेत

1 [अर्ज] ततॊ माम अभिविश्वस्तं संरूढशरविक्षतम
देवराजॊ ऽनुगृह्येदं काले वचनम अब्रवीत

1 भीष्म उवाच
ततॊ ऽहं भरतश्रेष्ठ मातरं वीरमातरम
अभिगम्यॊपसंगृह्य दाशेयीम इदम अब्रुवम

1 [युधिस्थिर] ईहमानः समारम्भान यदि नासादयेद धनम
धनतृष्णाभिभूतश च किं कुर्वन सुखम आप्नुयात

1 [स] तत परभग्नं बलं दृष्ट्वा कुन्तीपुत्रॊ धनंजयः
नयवारयद अमेयात्मा दरॊणपुत्र वधेप्सया

1 [ग] एवम उक्तः स विप्रर्षिर वसिष्ठेन महात्मना
नययच्छद आत्मनः कॊपं सर्वलॊकपराभवात

1 [वै] तस्यां रजन्यां वयुष्टायां धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
उत्थायावश्य कार्याणि कृतवान भरतृभिः सह

1 भीष्म उवाच
ततॊ ऽहं समनुज्ञाप्य कालीं सत्यवतीं तदा
मन्त्रिणश च दविजांश चैव तथैव च पुरॊहितान
समनुज्ञासिषं कन्यां जयेष्ठाम अम्बां नराधिप

1 [युधिस्ठिर] केन वृत्तेन वृत्तज्ञ वीतशॊकश चरेन महीम
किं च कुर्वन नरॊ लॊके पराप्नॊति परमां गतिम

1 [धृ] तस्मिन्न अतिरथे दरॊणे निहते तत्र संजय
मामकाः पाण्डवाश चैव किम अकुर्वन्न अतः परम

1 [आर्ज] राज्ञा कल्माषपादेन गुरौ बरह्मविदां वरे
कारणं किं पुरस्कृत्य भार्या वै संनियॊजिता

1 [जनम] तस्मिन कृतास्त्रे रथिनां परधाने; परत्यागते भवनाद वृत्र हन्तुः
अतः परं किम अकुर्वन्त पार्थाः; समेत्य शूरेण धनंजयेन

1 भीष्म उवाच
सा निष्क्रमन्ती नगराच चिन्तयाम आस भारत
पृथिव्यां नास्ति युवतिर विषमस्थतरा मया
बान्धवैर विप्रहीनास्मि शाल्वेन च निराकृता

1 [युधिस्ठिर] बान्धवाः कर्म वित्तं वा परज्ञा वेह पितामह
नरस्य का परतिष्ठा सयाद एतत पृष्ठॊ वदस्व मे

1 [युधिस्ठिर] यद्य अस्ति दत्तम इष्टं वा तपस तप्तं तथैव च
गुरूणां चापि शुश्रूसा तन मे बरूहि पितामह

1 [आर्ज] अस्माकम अनुरूपॊ वै यः सयाद गन्धर्व वेदवित
पुरॊहितस तम आचक्ष्व सर्वं हि विदितं तव

1 [वै] नगॊत्तमं परस्रवणैर उपेतं; दिशां गजैः किंनरपक्षिभिश च
सुखं निवासं जहतां हि तेषां; न परीतिर आसीद भरतर्षभाणाम

1 भीष्म उवाच
ततस ते तापसाः सर्वे कार्यवन्तॊ ऽभवंस तदा
तां कन्यां चिन्तयन्तॊ वै किं कार्यम इति धर्मिणः

1 [य] कुतः सृष्टम इदं विश्वं जगत सथावरजङ्गमम
परलये च कम अभ्येति तन मे बरूहि पितामह

1 [वै] ततस ते नरशार्दूला भरातरः पञ्च पाण्डवाः
परययुर दरौपदीं दरष्टुं तं च देवमहॊत्सवम

1 [जनम] कथं नागायुतप्राणॊ भीमसेनॊ महाबलः
भयम आहारयत तीव्रं तस्माद अजगरान मुने

1 हॊत्रवाहन उवाच
रामं दरक्ष्यसि वत्से तवं जामदग्न्यं महावने
उग्रे तपसि वर्तन्तं सत्यसंधं महाबलम

1 [भरद्वाज] परजा विसर्गं विविधं कथं स सृजते परभुः
मेरुमध्ये सथितॊ बरह्मा तद बरूहि दविजसत्तम

1 [वै] एवम उक्ताः परयातास ते पाण्डवा जनमेजय
राज्ञा दक्षिणपाञ्चालान दरुपदेनाभिरक्षितान

1 [वै] स भीमसेनस तेजस्वी तथा सर्पवशं गतः
चिन्तयाम आस सर्पस्य वीर्यम अत्यद्भुतं महत

1 अकृतव्रण उवाच
दुःखद्वयम इदं भद्रे कतरस्य चिकीर्षसि
परतिकर्तव्यम अबले तत तवं वत्से बरवीहि मे

1 [भरद्वाज] एते ते धातवः पञ्च बरह्मा यान असृजत पुरा
आवृता यैर इमे लॊका महाभूताभिसंज्ञितैः

1 [धृ] दुर्यॊधनॊ दुर्विषहॊ दुर्मुखॊ दुष्प्रधर्षणः
विविंशतिर विकर्णश च सहॊ दुःशासनः समः

1 [वै] युधिष्ठिरस तम आसाद्य सर्पभॊगाभिवेष्टितम
दयितं भरतरं वीरम इदं वचनम अब्रवीत

1 भीष्म उवाच
एवम उक्तस तदा रामॊ जहि भीष्मम इति परभॊ
उवाच रुदतीं कन्यां चॊदयन्तीं पुनः पुनः

1 [भरद्वाज] पार्थिवं धातुम आश्रित्य शारीरॊ ऽगनिः कथं भवेत
अवकाश विशेषेण कथं वर्तयते ऽनिलः