महाभारत संस्कृत

1 [य] शरुतं परियम इदं कृष्ण यत तवम अर्हसि भाषितुम
तन मे ऽमृतरसप्रख्यं मनॊह्लादयते विभॊ

1 [भ] यमस तु यानि शराद्धानि परॊवाच शशबिन्दवे
तानि मे शृणु काम्यानि नक्षत्रेषु पृथक पृथक

1 [स] तत पराभग्नं बलं दृष्ट्वा मद्रराजः परतापवान
उवाच सारथिं तूर्णं चॊदयाश्वान महाजवान

1 [य] कथम इन्द्रेण राजेन्द्र सभार्येण महात्मना
दुःखं पराप्तं परं घॊरम एतद इच्छामि वेदितुम

1 [इन्द्र] कच चित सुखं सवपिषि तवं बृहस्पते; कच चिन मनॊज्ञाः परिचारकास ते
कच चिद देवानां सुखकामॊ ऽसि विप्र; कच चिद देवास तवां परिपालयन्ति

1 [य] बराह्मणानां तु ये लॊके परतिश्रुत्य पितामह
न परयच्छन्ति मॊहात ते के भवन्ति महामते

1 [युधिस्ठिर] मुहूर्तं तावद एकाग्रॊ मनः शरॊत्रे ऽनतरात्मनि
धारयित्वापि ते शरुत्वा रॊचतां वचनं मम

1 [न] युधिष्ठिर सभा दिव्या वरुणस्य सितप्रभा
परमाणेन यथा याम्या शुभप्राकारतॊरणा

1 [स] ततः कर्णॊ महेष्वासः पाण्डवानाम अनीकिनीम
जघान समरे शूरः शरैः संनतपर्वभिः

1 [वै] सहदेवॊ ऽपि गॊपानां कृत्वा वेषम अनुत्तमम
भाषां चैषां समास्थाय विराटम उपयाद अथ

1 [वै] ततॊ राज्ञाभ्यनुज्ञातॊ धृतराष्ट्रः परतापवान
ययौ सवभवनं राजा गान्धार्यानुगतस तदा

1 [वै] परविशन्न अर्जुनॊ राजन्न आश्रमं सत्यवादिनः
ददर्शासीनम एकान्ते मुनिं सत्यवती सुतम

1 [स] ते हत्वा सर्वपाञ्चालान दरौपदेयांश च सर्वशः
अगच्छन सहितास तत्र यत्र दुर्यॊधनॊ हतः

1 [धृ] वर्णाणां चैव नामानि पर्वतानां च संजय
आचक्ष्व मे यथातत्त्वं ये च पर्वतवासिनः

1 [सूत] तेषु तत्रॊपविष्टेषु बराह्मणेषु समन्ततः
रुरुश चुक्रॊश गहनं वनं गत्वा सुदुःखितः

1 [वय] धृतराष्ट्र महाप्राज्ञ निबॊध वचनं मम
वक्ष्यामि तवा कौरवाणां सर्वेषां हितम उत्तमम

1 [व] एवं पृष्ट्वा सूतपुत्रं हृच छॊकेनार्दितॊ भृशम
जये निराशः पुत्राणां धृतराष्ट्रॊ ऽपतत कषितौ

1 [ज] गते भगवति वयासे धृतराष्ट्रॊ महीपतिः
किम अचेष्टत विप्रर्षे तन मे वयाख्यातुम अर्हसि

1 [ज] शरुतस तवत्तॊ मया विप्र पूर्वेषां संभवॊ महान
उदाराश चापि वंशे ऽसमिन राजानॊ मे परिश्रुताः

1 [लॊमष] धनंजयेन चाप्य उक्तं यत तच छृणु युधिष्ठिर
युधिष्ठिरं भरातरं मे यॊजयेर धर्म्यया शरिया

1 वनस्पतीन भक्ष्यफलान न छिन्द्युर विषये तव
बराह्मणानां मूलफलं धर्म्यम आहुर मनीषिणः

1 [व] तं भुक्तवन्तम आश्वस्तं निशायां विदुरॊ ऽबरवीत
नेदं सम्यग वयवसितं केशवागमनं तव

1 [स] सवसैन्यं निहतं दृष्ट्वा राजा दुर्यॊधनः सवयम
अभ्यधावत संक्रुद्धॊ भीमसेनम अरिंदमम

1 [स] आत्मापराधात संभूतं वयसनं भरतर्षभ
पराप्य पराकृतवद वीर न तवं शॊचितुम अर्हसि

1 [व] स परविश्य यथान्यायं पाण्डवानां निवेशनम
पितामहीम अभ्यवदत साम्ना परमवल्गुना

1 [य] कीदृशेभ्यः परदातव्यं भवेच छराद्धं पितामह
दविजेभ्यः कुरुशार्दूल तन मे वयाख्यातुम अर्हसि

1 [व] इक्ष्वाकुवंशप्रभवॊ राजासीत पृथिवीपतिः
महाभिष इति खयातः सत्यवाक सत्यविक्रमः

1 [व] ततः परयान्तं कौन्तेयं बराह्मणा वनवासिनः
अभिगम्य तदा राजन्न इदं वचनम अब्रुवन

1 यान अङ्गिराः कषत्रधर्मान उतथ्यॊ बरह्म वित तमः
मान्धात्रे यौवनाश्वाय परीतिमान अभ्यभाषत

1 [भ] यथा बरूयान महाप्राज्ञॊ यथा बरूयाद विचक्षणः
यथा वाच्यस तवद्विधेन सुहृदा मद्विधः सुहृत

1 [स] तस्मिन महति संक्रन्दे राजा दुर्यॊधनस तदा
गाङ्गेयम उपसंगम्य विनयेनाभिवाद्य च

1 [स] शृणुष्वैक मना राजन यन मां तवं परिपृच्छसि
दराव्यमाणे बले तस्मिन हार्दिक्येन महात्मना

1 [व] शमयित्वा पशून अन्यान विधिवद दविजसत्तमाः
तुरगं तं यथाशास्त्रम आलभन्त दविजातयः

1 [य] केन संकल्पितं शराद्धं कस्मिन काले किम आत्मकम
भृग्वङ्गिरसके काले मुनिना कतरेण वा

1 [व] ततः परतीपॊ राजा स सर्वभूतहिते रतः
निषसाद समा बह्वीर गङ्गातीरगतॊ जपन

1 [य] न वै निर्गुणम आत्मानं मन्ये देवर्षिसत्तम
तथास्मि दुःखसंतप्तॊ यथा नान्यॊ महीपतिः

1 कालवर्षी च पर्जन्यॊ धर्मचारी च पार्थिवः
संपद यदैषा भवति सा बिभर्ति सुखं परजाः

1 [व] तथा कथयतॊर एव तयॊर बुद्धिमतॊस तदा
शिवा नक्षत्रसंपन्ना सा वयतीयाय शर्वरी

1 [स] पुत्रं तु निहतं शरुत्वा इरावन्तं धनंजयः
दुःखेन महताविष्टॊ निःश्वसन पन्नगॊ यथा

1 [स] ते किरन्तः शरव्रातान सर्वे यत्ताः परहारिणः
तवरमाणा महाराज युयुधानम अयॊधयन

1 [ज] पितामहस्य मे यज्ञे धर्मपुत्रस्य धीमतः
यद आश्चर्यम अभूत किं चित तद भवान वक्तुम अर्हति

1 [भ] तथाविधौ परवृत्ते तु सर्व एव महर्षयः
पितृयज्ञान अकुर्वन्त विधिदृष्टेन कर्मणा

1 [षम्तनु] आपवॊ नाम कॊ नव एष वसूनां किं च दुष्कृतम
यस्याभिशापात ते सर्वे मानुषीं तनुम आगताः

1 [व] ते तथा सहिता वीरा वसन्तस तत्र तत्र ह
करमेण पृथिवीपाल नैमिषारण्यम आगताः

1 कथं धर्मे सथातुम इच्छन राजा वर्तेत धार्मिकः
पृच्छामि तवा कुरुश्रेष्ठ तन मे बरूहि पिता मह

1 [व] तेष्व आसीनेषु सर्वेषु तूष्णींभूतेषु राजसु
वाक्यम अभ्याददे कृष्णः सुदंष्ट्रॊ दुन्दुभिस्वनः

1 [स] ततॊ दुर्यॊधनॊ राजा शकुनिश चापि सौबलः
दुःशासनश च पुत्रस ते सूतपुत्रश च दुर्जयः

1 [स] काल्यमानेषु सैन्येषु शैनेयेन ततस ततः
भारद्वाजः शरव्रातैर महद्भिः समवाकिरत

1 [नकुल] हन्त वॊ वर्तयिष्यामि दानस्य परमं फलम
नयायलब्धस्य सूक्ष्मस्य विप्रदत्तस्य यद दविजाः

1 [य] दविजातयॊ वरतॊपेता हविस ते यदि भुञ्जते
अन्नं बराह्मण कामाय कथम एतत पितामह

1 [व] स एवं शंतनुर धीमान देवराजर्षिसत्कृतः
धर्मात्मा सर्वलॊकेषु सत्यवाग इति विश्रुतः

1 [व] ततः संप्रस्थितॊ राजा कौन्तेयॊ भूरिदक्षिणः
अगस्त्याश्रमम आसाद्य दुर्जयायाम उवास ह

1 यत्राधर्मं परणयते दुर बले बलवत तरः
तां वृत्तिम उपजीवन्ति ये भवन्ति तद अन्वयाः

1 [व] तस्मिन्न अभिहिते वाक्ये केशवेन महात्मना
सतिमिता हृष्टरॊमाण आसन सर्वे सभासदः

1 [स] वाक्शल्यैस तव पुत्रेण सॊ ऽतिविद्धः पितामहः
दुःखेन महताविष्टॊ नॊवाचाप्रियम अण्व अपि

1 [स] दरॊणं स जित्वा पुरुषप्रवीरस; तथैव हार्दिक्य मुखांस तवदीयान
परहस्य सूतं वचनं बभाषे; शिनिप्रवीरः कुरुपुंगवाग्र्य

1 [ज] यज्ञे सक्ता नृपतयस तपः सक्ता महर्षयः
शान्ति वयवसिता विप्राः शमॊ दम इति परभॊ

1 [य] बराह्मणेभ्यः परयच्छन्ति दानानि विविधानि च
दातृप्रतिग्रहीत्रॊर वा कॊ विशेषः पितामह

1 [व] ततॊ विवाहे निर्वृत्ते स राजा शंतनुर नृपः
तां कन्यां रूपसंपन्नां सवगृहे संन्यवेशयत

1 [ल] यदा तव अमन्यतागस्त्यॊ गार्हस्थ्ये तां कषमाम इति
तदाभिगम्य परॊवाच वैदर्भं पृथिवीपतिम

1 अयुद्धेनैव विजयं वर्धयेद वसुधाधिपः
जघन्यम आहुर विजयं यॊ युद्धेन नराधिप

1 [व] जामदग्न्यवचः शरुत्वा कण्वॊ ऽपि भगवान ऋषिः
दुर्यॊधनम इदं वाक्यम अब्रवीत कुरुसंसदि

1 [स] परभातायां तु शर्वर्यां परातर उत्थाय वै नृपः
राज्ञः समाज्ञापयत सेनां यॊजयतेति ह
अद्य भीष्मॊ रणे करुद्धॊ निहनिष्यति सॊमकान

1 [स] ततः स सात्यकिर धीमान महात्मा वृष्णिपुंगवः
सुदर्शनं निहत्याजौ यन्तारम इदम अब्रवीत

1 [ज] धर्मागतेन तयागेन भगवन सर्वम अस्ति चेत
एतन मे सर्वम आचक्ष्व कुशलॊ हय असि भाषितुम

1 [भ] अथात्रि परमुखा राजन वने तस्मिन महर्षयः
वयचरन भक्षयन्तॊ वै मूलानि च फलानि च

1 [व] हते चित्राङ्गदे भीष्मॊ बाले भरातरि चानघ
पालयाम आस तद राज्यं सत्यवत्या मते सथितः

1 [लॊमष] ततॊ जगाम कौरव्य सॊ ऽगस्त्यॊ भिक्षितुं वसु
शरुतर्वाणं महीपालं यं वेदाभ्यधिकं नृपैः

1 अथ यॊ विजिगीषेत कषत्रियः कषत्रियं युधि
कस तस्य धर्म्यॊ विजय एतत पृष्टॊ बरवीहि मे

1 [कण्व] मातलिस तु वरजन मार्गे नारदेन महर्षिणा
वरुणं गच्छता दरष्टुं समागच्छद यदृच्छया

1 [स] अभिमन्यू रथॊदारः पिशंगैस तुरगॊत्तमैः
अभिदुद्राव तेजस्वी दुर्यॊधन बलं महत
विकिरञ शरवर्षाणि वारिधारा इवाम्बुदः

1 [स] जित्वा यवनकाम्बॊजान युयुधानस ततॊ ऽरजुनम
जगाम तव सैन्यस्य मध्येन रथिनां वरः

1 [ज] कॊ ऽसौ नकुल रूपेण शिरसा काञ्चनेन वै
पराह मानुषवद वाचम एतत पृष्टॊ वदस्व मे

1 [भ] अत्रैवॊदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
यद्वृत्तं तीर्थयात्रायां शपथं परति तच छृणु

1 [व] ततः सत्यवती दीना कृपणा पुत्रगृद्धिनी
पुत्रस्य कृत्वा कार्याणि सनुषाभ्यां सह भारत

1 [ल] इल्वलस तान विदित्वा तु महर्षिसहितान नृपान
उपस्थितान सहामात्यॊ विषयान्ते ऽभयपूजयत

1 नाधर्मेण महीं जेतुं लिप्सेत जगतीपतिः
अधर्मविजयं लब्ध्वा कॊ ऽनुमन्येत भूमिपः

1 [नारद] एतत तु नागलॊकस्य नाभिस्थाने सथितं पुरम
पातालम इति विख्यातं दैत्यदानव सेवितम

1 [धृ] संप्रमृद्य महत सैन्यं यान्तं शैनेयम अर्जुनम
निर्ह्रीका मम ते पुत्राः किम अकुर्वत संजय

1 [य] यद इदं शराद्धधर्मेषु दीयते भरतर्षभ
छत्रं चॊपानहौ चैव केनैतत संप्रवर्तितम
कथं चैतत समुत्पन्नं किमर्थं च परदीयते

1 [भस] जामदग्न्येन रामेण पितुर वधम अमृष्यता
करुद्धेन च महाभागे हैहयाधिपतिर हतः
शतानि दश बाहूनां निकृत्तान्य अर्जुनस्य वै

1 [य] भूय एवाहम इच्छामि महर्षेस तस्य धीमतः
कर्मणां विस्तरं शरॊतुम अगस्त्यस्य दविजॊत्तम

1 कषत्रधर्मान न पापीयान धर्मॊ ऽसति भरतर्षभ
अभियाने च युद्धे च राजा हन्ति महाजनम

1 [न] हिरण्यपुरम इत्य एतत खयातं पुरवरं महत
दैत्यानां दानवानां च माया शतविचारिणाम

1 [स] दुःशासन रथं दृष्ट्वा समीपे पर्यवस्थितम
भारद्वाजस ततॊ वाक्यं दुःशासनम अथाब्रवीत

1 [य] एवं तदा परयाचन्तं भास्करं मुनिसत्तमः
जमदग्निर महातेजाः किं कार्यं परत्यपद्यत

1 [लॊमष] ततः सवज्री बलिभिर दैवतैर अभिरक्षितः
आससाद ततॊ वृत्रं सथितम आवृत्य रॊदसी

1 के लॊका युध्यमानानां शूराणाम अनिवर्तिनाम
भवन्ति निधनं पराप्य तन मे बरूहि पिता मह

1 [न] अयं लॊकः सुपर्णानां पक्षिणां पन्नगाशिनाम
विक्रमे गमने भारे नैषाम अस्ति परिश्रमः

1 [स] ततॊ दुःशासनॊ राजञ शैनेयं समुपाद्रवत
किरञ शरसहस्राणि पर्जन्य इव वृष्टिमान

1 [य] आरामाणां तडागानां यत फलं कुरुनन्दन
तद अहं शरॊतुम इच्छामि तवत्तॊ ऽदय भरतर्षभ

1 [भस] पुनर भरत वंशस्य हेतुं संतानवृद्धये
वक्ष्यामि नियतं मातस तन मे निगदतः शृणु