1 [मार्क]
ततः काले बहुतिथे वयतिक्रान्ते कदा चन
पराप्तः स कालॊ मर्तव्यं यत्र सत्यवता नृप
1 [मार्क]
अथ भार्यासहायः स फलान्य आदाय वीर्यवान
कठिनं पूरयाम आस ततः काष्ठान्य अपाटयत
1 [मार्क]
एतस्मिन्न एव काले तु दयुमत्सेनॊ महावने
लब्धचक्षुः परसन्नात्मा दृष्ट्या सर्वं ददर्श ह
1 कृतपूर्वाह्णिकाः सर्वे समेयुस ते तपॊधनाः
1 [जनम]
यत तत तदा महाब्रह्मँल लॊमशॊ वाक्यम अब्रवीत
इन्द्रस्य वचनाद एत्य पाण्डुपुत्रं युधिष्ठिरम
1 [सूर्य]
माहितं कर्ण कार्षीस तवम आत्मनः सुहृदां तथा
पुत्राणाम अथ भार्याणाम अथॊ मातुर अथॊ पितुः
1 [कर्ण]
भगवन्तम अहं भक्तॊ यथा मां वेत्थ गॊपते
तथा परमतिग्मांशॊ नान्यं देवं कथं चन
1 [जनम]
किं तद गुह्यं न चाख्यातं कर्णायेहॊष्ण रश्मिना
कीदृशे कुण्डले ते च कवचं चैव कीदृशम
1 [कुन्ती]
बराह्मणं यन्त्रिता राजन उपस्थास्यामि पूजया
यथाप्रतिज्ञं राजेन्द्र न च मिथ्या बरवीम्य अहम
1 [वै]
सा तु कन्या महाराज बराह्मणं संशितव्रतम
तॊषयाम आस शुद्धेन मनसा संशितव्रता
1 [दरौ]
अत्राप्य उदाहरन्तीमम इतिहासं पुरातनम
परह्लादस्या च संवादं बलेर वैरॊचनस्य च
1 [वै]
गते तस्मिन दविजश्रेष्ठे कस्मिंश चित कालपर्यये
चिन्तयाम आस सा कन्या मन्त्रग्राम बलाबलम
1 [वै]
सा तु कन्या बहुविधं बरुवन्ती मधुरं वचः
अनुनेतुं सहस्रांशुं न शशाक मनस्विनी
1 [वै]
ततॊ गर्भः समभवत पृथायाः पृथिवीपते
शुक्ले दशॊत्तरे पक्षे तारापतिर इवाम्बरे
1 [वै]
एतस्मिन्न एव काले तु धृतराष्ट्रस्य वै सखा
सूतॊ ऽधिरथ इत्य एव सदारॊ जाह्नवीं ययौ
1 [वै]
देवराजम अनुप्राप्तं बराह्मण छद्मना वृषः
दृष्ट्वा सवागतम इत्य आह न बुबॊधास्य मानसम
1 [जनम]
एवं हृतायां कृष्णायां पराप्य कलेशम अनुत्तमम
परतिलभ्य ततः कृष्णां किम अकुर्वन्त पाण्डवाः
1 [य]
नापदाम अस्ति मर्यादा न निमित्तं न कारणम
धर्मस तु विभजत्य अत्र उभयॊः पुण्यपापयॊः
1 [वै]
स ददर्श हतान भरातॄँल लॊकपालान इव चयुतान
युगान्ते समनुप्राप्ते शक्र परतिमगौरवान
1 [वै]
ततस ते यक्षवचनाद उदतिष्ठन्त पाण्डवाः
कषुत्पिपासे च सर्वेषां कषणे तस्मिन वयगच्छताम
1 [वै]
धर्मेण ते ऽभयनुज्ञाताः पाण्डवाः सत्यविक्रमाः
अज्ञातवासं वत्स्यन्तश छन्ना वर्षं तरयॊदशम
उपॊपविश्य विद्वांसः सहिताः संशितव्रताः
1 [व]
शौनकेनैवम उक्तस तु कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः
पुरॊहितम उपागम्य भरातृमध्ये ऽबरवीद इदम
1 [य]
करॊधॊ हन्ता मनुष्याणां करॊधॊ भावयिता पुनः
इति विद्धि महाप्राज्ञे करॊधमूलौ भवाभवौ
1 [दरौ]
नमॊ धात्रे विधात्रे च यौ मॊहं चक्रतुस तव
पितृपैतामहे वृत्ते वॊढव्ये ते ऽनयथा मतिः
1 [य]
वल्गु चित्रपदं शलक्ष्णं याज्ञसेनि तवया वचः
उक्तं तच छरुतम अस्माभिर नास्तिक्यं तु परभाषसे
1 [दरौ]
नावमन्ये न गर्हे च धर्मं पार्थ कथं चन
ईश्वरं कुत एवाहम अवमंस्ये परजापतिम
1 [वै]
याज्ञसेन्या वचः शरुत्वा भीमसेनॊ ऽतयमर्षणः
निःश्वसन्न उपसंगम्य करुद्धॊ राजानम अब्रवीत
1 [य]
असंशयं भारत सत्यम एतद; यन मा तुदन वाक्यशल्यैः कषिणॊषि
न तवा विगर्हे परतिकूलम एतन; ममानयाद धि वयसनं व आगात
1 [भि]
संधिं कृत्वैव कालेन अन्तकेन पतत्रिणा
अनन्तेनाप्रमेयेन सरॊतसा सर्वहारिणा
1 [वै]
भीमसेनवचः शरुत्वा कुन्तीपुत्रॊ युधिष्ठिरः
निःश्वस्य पुरुषव्याघ्रः संप्रदध्यौ परंतपः
1 [वै]
कस्य चित तव अथ कालस्य धर्मराजॊ युधिष्ठिरः
संस्मृत्य मुनिसंदेशम इदं वचनम अब्रवीत
1 [ज]
भगवञ शरॊतुम इच्छामि पार्थस्याक्लिष्ट कर्मणः
विस्तरेण कथाम एतां यथास्त्राण्य उपलब्धवान
1 [व]
ततॊ दिवाकरः परीतॊ दर्शयाम आस पाण्डवम
दीप्यमानः सववपुषा जवलन्न इव हुताशनः
1 [वै]
गतेषु तेषु सर्वेषु तपस्विषु महात्मसु
पिनाक पाणिर भगवान सर्वपापहरॊ हरः
1 [भगवान]
नरस तवं पूर्वदेहे वै नारायण सहायवान
बदर्यां तप्तवान उग्रं तपॊ वर्षायुतान बहून
1 [वै]
तस्य संपश्यतस तव एव पिनाकी वृषभध्वजः
जगामादर्शनं भानुर लॊकस्येवास्तम एयिवान
1 [वै]
गतेषु लॊकपालेषु पार्थः शत्रुनिबर्हणः
चिन्तयाम आस राजेन्द्र देवराजरथागमम
1 [वै]
स ददर्श पुरीं रम्यां सिद्धचारणसेविताम
सर्वर्तुकुसुमैः पुण्यैः पादपैर उपशॊभिताम
1 [वै]
ततॊ देवाः सगन्धर्वाः समादायार्घ्यम उत्तमम
शक्रस्य मतम आज्ञाय पार्थम आनर्चुर अञ्जसा
1 [ज]
अत्यद्भुतम इदं कर्म पार्थस्यामित तेजसः
धृतराष्ट्रॊ महातेजाः शरुत्वा विप्र किम अब्रवीत
1 [ज]
यद इदं शॊचितं राज्ञा धृतराष्ट्रेण वै मुने
परव्राज्य पाण्डवान वीरान सर्वम एतन निरर्थकम
1 [वै]
सुदीर्घम उष्णं निःश्वस्य धृतराष्ट्रॊ ऽमबिका सुतः
अब्रवीत संजयं सूतम आमन्त्र्य भरतर्षभ
1 [ज]
अस्त्रहेतॊर गते पार्थे शक्र लॊकं महात्मनि
युधिष्ठिरप्रभृतयः किम अकुर्वन्त पाण्डवाः
1 [व]
वनं परविष्टेष्व अथ पाण्डवेषु; परज्ञा चक्षुस तप्यमानॊ ऽमबिकेयः
धर्मात्मानं विदुरम अगाध बुद्धिं; सुखासीनॊ वाक्यम उवाच राजा
1 बृहदश्व उवाच
आसीद राजा नलॊ नाम वीरसेनसुतॊ बली
उपपन्नॊ गुणैर इष्टै रूपवान अश्वकॊविदः
1 बृहदश्व उवाच
दमयन्ती तु तच छरुत्वा वचॊ हंसस्य भारत
तदा परभृति न सवस्था नलं परति बभूव सा
1 बृहदश्व उवाच
तेभ्यः परतिज्ञाय नलः करिष्य इति भारत
अथैनान परिपप्रच्छ कृताञ्जलिर अवस्थितः
1 बृहदश्व उवाच
सा नमस्कृत्य देवेभ्यः परहस्य नलम अब्रवीत
परणयस्व यथाश्रद्धं राजन किं करवाणि ते
1 बृहदश्व उवाच
अथ काले शुभे पराप्ते तिथौ पुण्ये कषणे तथा
आजुहाव महीपालान भीमॊ राजा सवयंवरे
1 बृहदश्व उवाच
वृते तु नैषधे भैम्या लॊकपाला महौजसः
यान्तॊ ददृशुर आयान्तं दवापरं कलिना सह
1 बृहदश्व उवाच
एवं स समयं कृत्वा दवापरेण कलिः सह
आजगाम ततस तत्र यत्र राजा स नैषधः
1 बृहदश्व उवाच
दमयन्ती ततॊ दृष्ट्वा पुण्यश्लॊकं नराधिपम
उन्मत्तवद अनुन्मत्ता देवने गतचेतसाम
1 बृहदश्व उवाच
ततस तु याते वार्ष्णेये पुण्यश्लॊकस्य दीव्यतः
पुष्करेण हृतं राज्यं यच चान्यद वसु किं चन
1 नल उवाच
यथा राज्यं पितुस ते तत तथा मम न संशयः
न तु तत्र गमिष्यामि विषमस्थः कथं चन
1 [व]
पाण्डवास तु वने वासम उद्दिश्य भरतर्षभाः
परययुर जाह्नवी कूलात कुरुक्षेत्रं सहानुगाः
1 बृहदश्व उवाच
अपक्रान्ते नले राजन दमयन्ती गतक्लमा
अबुध्यत वरारॊहा संत्रस्ता विजने वने
1 बृहदश्व उवाच
सा निहत्य मृगव्याधं परतस्थे कमलेक्षणा
वनं परतिभयं शून्यं झिल्लिकागणनादितम
1 बृहदश्व उवाच
सा तच छरुत्वानवद्याङ्गी सार्थवाहवचस तदा
अगच्छत तेन वै सार्धं भर्तृदर्शनलालसा
1 बृहदश्व उवाच
उत्सृज्य दमयन्तीं तु नलॊ राजा विशां पते
ददर्श दावं दह्यन्तं महान्तं गहने वने
1 बृहदश्व उवाच
तस्मिन्न अन्तर्हिते नागे परययौ नैषधॊ नलः
ऋतुपर्णस्य नगरं पराविशद दशमे ऽहनि
1 बृहदश्व उवाच
हृतराज्ये नले भीमः सभार्ये परेष्यतां गते
दविजान परस्थापयाम आस नलदर्शनकाङ्क्षया
1 सुदेव उवाच
विदर्भराजॊ धर्मात्मा भीमॊ भीमपराक्रमः
सुतेयं तस्य कल्याणी दमयन्तीति विश्रुता
1 दमयन्त्य उवाच
मां चेद इच्छसि जीवन्तीं मातः सत्यं बरवीमि ते
नरवीरस्य वै तस्य नलस्यानयने यत
1 बृहदश्व उवाच
अथ दीर्घस्य कालस्य पर्णादॊ नाम वै दविजः
परत्येत्य नगरं भैमीम इदं वचनम अब्रवीत
1 बृहदश्व उवाच
शरुत्वा वचः सुदेवस्य ऋतुपर्णॊ नराधिपः
सान्त्वयञ शलक्ष्णया वाचा बाहुकं परत्यभाषत
1 [व]
गते तु विदुरे राजन्न आश्रमं पाण्डवान परति
धृतराष्ट्रॊ महाप्राज्ञः पर्यतप्यत भारत
1 बृहदश्व उवाच
स नदीः पर्वतांश चैव वनानि च सरांसि च
अचिरेणातिचक्राम खेचरः खे चरन्न इव
1 बृहदश्व उवाच
ततॊ विदर्भान संप्राप्तं सायाह्ने सत्यविक्रमम
ऋतुपर्णं जना राज्ञे भीमाय परत्यवेदयन
1 दमयन्त्य उवाच
गच्छ केशिनि जानीहि क एष रथवाहकः
उपविष्टॊ रथॊपस्थे विकृतॊ हरस्वबाहुकः
1 बृहदश्व उवाच
दमयन्ती तु तच छरुत्वा भृशं शॊकपरायणा
शङ्कमाना नलं तं वै केशिनीम इदम अब्रवीत
1 बृहदश्व उवाच
सर्वं विकारं दृष्ट्वा तु पुण्यश्लॊकस्य धीमतः
आगत्य केशिनी कषिप्रं दमयन्त्यै नयवेदयत
1 दमयन्त्य उवाच
न माम अर्हसि कल्याण पापेन परिशङ्कितुम
मया हि देवान उत्सृज्य वृतस तवं निषधाधिप
1 बृहदश्व उवाच
अथ तां वयुषितॊ रात्रिं नलॊ राजा सवलंकृतः
वैदर्भ्या सहितः काल्यं ददर्श वसुधाधिपम
1 बृहदश्व उवाच
स मासम उष्य कौन्तेय भीमम आमन्त्र्य नैषधः
पुराद अल्पपरीवारॊ जगाम निषधान परति
1 बृहदश्व उवाच
परशान्ते तु पुरे हृष्टे संप्रवृत्ते महॊत्सवे
महत्या सेनया राजा दमयन्तीम उपानयत
1 [ज]
भगवन काम्यकात पार्थे गते मे परपिता महे
पाण्डवाः किम अकुर्वन्त तम ऋते सव्यसाचिनम
1 [व]
शरुत्वा च विदुरं पराप्तं राज्ञा च परिसान्त्वितम
धृतराट्रात्मजॊ राजा पर्यतप्यत दुर्मतिः
1 [व]
धनंजयॊत्सुकास ते तु वने तस्मिन महारथाः
नयवसन्त महाभागा दरौपद्या सह पाण्डवाः
1 [पुलस्त्य]
ततॊ गच्छेत राजेन्द्र कुरुक्षेत्रम अभिष्टुतम
पापेभ्यॊ विप्रमुच्यन्ते तद्गताः सर्वजन्तवः
1 [पुलस्त्य]
ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ धर्मतीर्थं पुरातनम
तत्र सनात्वा नरॊ राजन धर्मशीलः समाहितः
आ सप्तमं कुलं राजन पुनीते नात्र संशयः
1 [पुलस्त्य]
अथ संध्यां समासाद्य संवेद्यं तीर्थम उत्तमम
उपस्पृश्य नरॊ विद्वान भवेन नास्त्य अत्र संशयः
1 [व]
भरातॄणां मतम आज्ञाय नारदस्य च धीमतः
पिता मह समं धौम्यं पराह राजा युधिष्ठिरः
1 [व]
तान सर्वान उत्सुकान दृष्ट्वा पाण्डवान दीनचेतसः
आश्वासयंस तदा धौम्यॊ बृहस्पतिसमॊ ऽबरवीत
1 [धर्म]
दक्षिणस्यां तु पुण्यानि शृणु तीर्थनि भारत
विस्तरेण यथाबुद्धिकीर्त्यमानानि भारत
1 [धौम्य]
अवन्तिषु परतीच्यां वै कीर्तयिष्यामि ते दिशि
यानि तत्र पवित्राणि पुण्यान्य आयतनानि च
1 [धौम्य]
उदीच्यां राजशार्दूल दिशि पुण्यानि यानि वै
तानि ते कीर्तयिष्यामि पुण्यान्य आयतनानि च
1 [व]
एवं संभाषमाणे तु धौम्ये कौरवनन्दन
लॊमशः सुमहातेजा ऋषिस तत्राजगाम ह
1 [वय]
धृतराष्ट्र महाप्राज्ञ निबॊध वचनं मम
वक्ष्यामि तवा कौरवाणां सर्वेषां हितम उत्तमम
1 [लॊमष]
धनंजयेन चाप्य उक्तं यत तच छृणु युधिष्ठिर
युधिष्ठिरं भरातरं मे यॊजयेर धर्म्यया शरिया
1 [व]
ततः परयान्तं कौन्तेयं बराह्मणा वनवासिनः
अभिगम्य तदा राजन्न इदं वचनम अब्रुवन
1 [य]
न वै निर्गुणम आत्मानं मन्ये देवर्षिसत्तम
तथास्मि दुःखसंतप्तॊ यथा नान्यॊ महीपतिः
1 [व]
ते तथा सहिता वीरा वसन्तस तत्र तत्र ह
करमेण पृथिवीपाल नैमिषारण्यम आगताः
1 [व]
ततः संप्रस्थितॊ राजा कौन्तेयॊ भूरिदक्षिणः
अगस्त्याश्रमम आसाद्य दुर्जयायाम उवास ह
1 [ल]
यदा तव अमन्यतागस्त्यॊ गार्हस्थ्ये तां कषमाम इति
तदाभिगम्य परॊवाच वैदर्भं पृथिवीपतिम
1 [लॊमष]
ततॊ जगाम कौरव्य सॊ ऽगस्त्यॊ भिक्षितुं वसु
शरुतर्वाणं महीपालं यं वेदाभ्यधिकं नृपैः
1 [ल]
इल्वलस तान विदित्वा तु महर्षिसहितान नृपान
उपस्थितान सहामात्यॊ विषयान्ते ऽभयपूजयत
1 [य]
भूय एवाहम इच्छामि महर्षेस तस्य धीमतः
कर्मणां विस्तरं शरॊतुम अगस्त्यस्य दविजॊत्तम
1 [लॊमष]
ततः सवज्री बलिभिर दैवतैर अभिरक्षितः
आससाद ततॊ वृत्रं सथितम आवृत्य रॊदसी